Wszystkie cieki i zbiorniki wodne są naszym ważnym zasobem. Wszędzie na świecie dostęp do wody decyduje o możliwości rozwoju gospodarczego krajów a w nich rolnictwa, przemysłu, osadnictwa, transportu śródlądowego. Oszczędzanie wody to nie tylko moda lub sposób na dobry Public Relations, ale najbardziej racjonalne myślenie o przyszłości swojej rodziny i wspólnoty, w której żyjemy. Dlatego myśląc o gromadzeniu i oszczędzaniu zasobów wodnych warto przypomnieć sobie jak „nie przelewać” wody i w jakim celu warto ją gromadzić.

W ostatnich miesiącach po wyjątkowo upalnym lecie 2022 charakteryzującym się zmniejszoną ilością opadów atmosferycznych oraz poprzedzonym bardzo mało śnieżną zimą, w całej Polsce obserwowano deficyty wody powierzchniowej. Zwiększyło się zainteresowanie różnymi formami gromadzenia wody. Uruchomiono wsparcie dla małej retencji w obszarach wiejskich np. dopłaty do zbiorników na deszczówkę. W ślad za takim wsparciem wiele osób chciało zbudować dla swoich potrzeb mały zbiornik wodny i uzyskać dla tego celu dotacje. Tylko budowa zbiornika wodnego wielokrotnie okazywała się nie lada wyzwaniem, bo podczas planowania wielu zbiorników zupełnie zapomniano skąd ma pochodzić woda do jego wypełnienia.

Polskie rzeki, potoki, jeziora, zasoby wodne są naszym dobrem narodowym. W ostatnich dziesięcioleciach przynosiły Polsce głównie korzyści środowiskowe, turystyczne i rekreacyjne,
w mniejszym stopniu inne gospodarcze. Na całym świecie od dawien dawna zasoby wodne są elementem rozwoju gospodarczego krajów. Są komplementarnym elementem zrównoważonego transportu, ale także turystyki i rekreacji. Od zawsze człowiek osiedlał się nad brzegami rzek lub jezior i z nich korzystał. Dzisiaj nie może być inaczej. Pora, by Polska - nowoczesny kraj zaliczany od 2018 roku do gospodarek rozwiniętych w pełni korzystał z zasobów polskich wód do realizacji ważnych celów gospodarczych.

Na nowe podejście prezentowane w idei Smart Blue-Green City istotny wpływ mają zmiany klimatu. Padać będzie coraz rzadziej a zaistniałe opady będą nagłe i intensywne. Przekroczenie warstwy 10 mm przez opad jest przy tym zasadniczym kryterium uznania go za opad intensywny, mogący potencjalnie skutkować wylaniem lub też zrzutem nieoczyszczonych ścieków z sieci kanalizacji ogólnospławnej. Zagrożeniem jest zatem to, że jeśli nie będziemy potrafili retencjonować tych opadów i mądrze sterować odpływem retencjonowanej wody, nasze miasta będą jeszcze bardziej przesuszone, a w czasie opadów jeszcze bardziej narażone na podtopienia i powodzie miejskie.

Miasta tradycyjnie przyciągają wielu nowych mieszkańców zapewniając: miejsca pracy, dobre zaplecze techniczne w tym komunikacyjne, sferę rozrywek i samorealizacji. Jednakże miasta poza wieloma zaletami mają też swoje wady, o których wcześniej wspominano. Są nimi np., przeludnienie, korki, ale też kłopoty wynikające ze zmian klimatycznych czy choćby negatywnych zjawisk dynamicznej pogody. Jednym z takich kłopotów są deszcze nawalne, które dają się we znaki coraz większej liczbie mieszkańców wielu miast. Dokonując pewnego uproszczenia, w obszarach centrów miast systemy kanalizacyjne funkcjonują poprawnie lub dobrze w warunkach pogody suchej (w okresach bez opadów lub powolnego topnienia pokrywy śnieżnej).

Miasta są ogromnymi skupiskami ludzkimi, w których zachodzą wszelkie procesy gospodarcze i społeczne. Lata betonowania miast sprawiły, że przynajmniej w niektórych częściach świata, ale też w Polsce mieszkanie w blokowiskach miejskich nie zawsze należy do przyjemności. Opady atmosferyczne zamiast przynosić ulgę i radość, po opadach śniegu często paraliżują komunikację publiczną a intensywne nawalne opady deszczu nie mogąc wsiąknąć w uszczelnioną betonem i asfaltem powierzchnię i nie mieszcząc się w kanalizacji burzowej powodują lokalne podtopienia i zniszczenia mienia mieszkańców miast. Wezbrana woda zalewa studzienki kanalizacyjne, spłukuje w sposób niekontrolowany miejsca skażone substancjami ropopochodnymi, porywa śmieci i kieruje cały ten „dobytek” do najbliższego rowu lub wprost do najbliższej rzeki. 

W dniu 22 marca przypada kolejna rocznica Światowego Dnia Wody. Jednakże inicjatywa ma prawie 30 lat. Światowy Dzień Wody to święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w postaci rezolucji z 22 grudnia 1992 r. Miało to miejsce podczas konferencji „Szczyt Ziemi 1992” (UNCED) w Rio de Janeiro w Brazylii, w ramach Agendy 21. Natomiast Agenda 21 to dokument programowy, również ustanowiony w 1992 roku, ale na II Konferencji w Rio de Janeiro "Środowisko i Rozwój" również z inicjatywy ONZ, który przedstawia sposób opracowania i wdrażania programów zrównoważonego rozwoju w życie lokalne.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju zidentyfikowało istotne zagrożenia dla ekosystemów wodnych i od wód zależnych. W 2022 roku określiło wyzwania i podjęło działania projektowe, które mają poprawić dbałość o wodę w środowisku przyrodniczym. Planowane aktualnie działania mają dokonać pozytywnej zmiany w zakresie zwiększenia zasobów wody dobrej jakości. Mają zwiększyć ilość retencjonowanej w ekosystemach wody a zmniejszyć ilości czynników odpowiedzialnych za spadek bioróżnorodności.

W poprzednich odcinkach wyjaśniliśmy sobie, dlaczego woda jest ważna oraz dlaczego należy mądrze planować jej renencjonowanie. Zostało wyjaśnione również to, że woda jest tak cennym zasobem, iż należy ją objąć planowaniem strategicznym. Planowanie zasobów wodnych służących szeroko rozumianej przyrodzie zawsze odbywa się w przestrzeni. W Polsce obszary przyrodnicze objęte są różnymi formami ochrony. Poza najważniejszymi formami w postaci parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów przyrody są też inne formy ochrony. Wraz z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, objęto ochroną prawie 20% powierzchni kraju. W znaczniej mierze są to tereny wodno-błotne i od wód zależne. Ekosystemy wodne i zależne od wody zajmują w Polsce 4,4 mln ha (ok. 14% powierzchni kraju).

Chociaż to jest truizm, to warto go powtarzać. Woda w środowisku to nie tylko proste uwodnienie terenu. Retencjonowanie wody ma ogromne znaczenie zarówno dla ekosystemów wodnych, ale również lądowych i wszystkiego, co od wody jest zależne. Każdy zna piękno krajobrazów ekotonowych, które się wykształcają na pograniczu dwóch ekosystemów np. rzeki i łąki, rzeki i lasu. Takie tereny charakteryzuję się najwyższą bioróżnorodnością, czyli mówiąc w uproszczeniu dużą liczbą gatunków współwystępujących na danym terenie. To w takich obszarach powstaje najwięcej zależności ekosystemowych, powiązań międzygatunkowych, sieci troficznych. Takie środowisko jest też odporniejsze na zmiany powodowane przez człowieka lokalnie lub zjawiska globalne takie jak ocieplanie się klimatu.

Tworząc strategie gospodarowania woda należy je robić po coś, aby społeczeństwo rozumiało te cele i chciało się w nie włączać. W poprzednich odcinkach opisano zasady planowania strategicznego oraz cele ogólne takie jak: poprawę ilość i jakości wody, bioróżnorodności, korzyści dla społeczeństwa, adaptacji do zmian klimatu czy rozwoju kultury i edukacji by społeczeństwo lepiej rozumiało sens tworzenie pozytywnych sprzężeń zwrotnych między poprawą zasobów wodnych, stanem środowiska, a ekonomią. 

Zgadzamy się, że woda jest ważna do tego stopnia, iż wymaga zarządzania strategicznego. Dlatego należy sobie udzielić odpowiedzi na liczne pytania porządkujące dalsze działania i pozwalające każdemu z nas odnaleźć się w planach strategicznych firm, samorządów czy instytucji rządowych. 

Woda to coraz cenniejszy zasób, o który bywa ograniczony i przez to może wywoływać spory i większe konflikty. Aby zapewnić dostęp do wody o wysokiej jakości a zarazem zadbać o pokojowe wykorzystywanie tego cennego zasobu w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju warto opracować strategie gospodarowania wodą. Czym wobec powyższego jest strategia jako taka?

Wiele poprzednich odcinków uświadomiło nam, że zasoby wodne w Polsce są ograniczone, a zwiększająca się presja na środowisko powodowana przez wzrastające zapotrzebowanie ze strony rolnictwa, przemysłu, rozwoju miast, rekreacji podmiejskiej i turystyki niebezpiecznie i dodatnio koreluje ze zmianami klimatu. Nieograniczony a tym bardziej nieprzemyślany rozwój wszelkich gałęzi gospodarki staje czasem w sprzeczności z rosnącym zapotrzebowaniem na wodę o wysokiej jakości.

Polska ma niekorzystną strukturę opadów atmosferycznych i coraz częściej okresy suszy są przeplatane gwałtownymi opadami deszczu i w konsekwencji lokalnymi podtopieniami lub nawet powodziami. Oszczędzanie wody na szczęście staje się naszym nawykiem. Coraz częściej rozumiemy, dlaczego należy zabezpieczać się przed przeciekami z instalacji sanitarnych, zakręcać kran myjąc zęby, podlewać ogródek wieczorem, kiedy jest chłodniej a nie podczas upalnego południa. Zaczynamy też gromadzić deszczówkę, by zmniejszyć korzystanie z wody ze studni lub wodociągu. Czy w takim razie zasadne jest analizowanie oszczędzania śniegu, by go „nie przelewać”? Otóż TAK! 

W poprzednich odcinkach omawialiśmy problem małych zasobów wody na jednego mieszkańca, jak też niezadowalającą jakość tych wód. Zostały omówione rodzaje dostępnej wody i sposoby jej retencjonowania w obiektach hydrotechnicznych, takich jak: zbiorniki zaporowe typu jeziornego lub rzecznego, stawy. Zwróciliśmy uwagę na fakt, że w Polsce poza sporymi i jakościowo bardzo dobrymi zasobami wody głębinowej, wody powierzchniowe mają pogarszającą się jakość a nieregularne lub/i zmniejszające się w wielu częściach Polski opady atmosferyczne nakazują poszukiwanie wszelkich innych rozwiązań w zakresie retencjonowania wody w miejscu opadu.

W efekcie wieloletnich badań naukowców osiągnięto konsensus przywoływany w ramach pierwszych dwóch priorytetów, iż istnieje pilna potrzeba rozwiązania problemu retencji wody w Polsce, aby stawić czoła skutkom zmian klimatycznych, a także wzmocnić i utrzymywać zasoby wodne w wielkości pozwalającej na zaspokojenie potrzeb zrównoważonego rozwoju gospodarczego i środowiska naturalnego.

Istnieje pilna potrzeba tworzenia warunków dla zrównoważonego wykorzystywania zasobów wodnych, oszczędzania wody, przeciwdziałania skażeniom wody. Drugi priorytet jest powiązany ściśle z efektami wcześniej omówionego pierwszego priorytetu polegającego na realizacji działań z zakresu budowy zintegrowanego systemu naturalnej i sztucznej retencji wodnej i wynikającego z pilnej potrzeby rozwiązania problemu retencji wody w Polsce, aby stawić czoła skutkom zmian klimatycznych, a także zaspokoić potrzeby zrównoważonego rozwoju gospodarczego i środowiska naturalnego. 

Istnieje pilna potrzeba rozwiązania problemu retencji wody w Polsce, aby stawić czoła skutkom zmian klimatycznych, a także wzmocnić i utrzymywać zasoby wodne w wielkości pozwalającej na zaspokojenie potrzeb zrównoważonego rozwoju gospodarczego i środowiska naturalnego. PPNW to pierwszy dokument

kompleksowo omawiający możliwości i niezbędne kierunki działań w zakresie rozwoju retencji wodnej.

W poprzednich odcinkach poznaliśmy definicję jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. Poznaliśmy też dorzecza wielu rzek znajdujących się w Polsce. Dzięki znajomości tych definicji będzie nam łatwiej zrozumieć, w jaki sposób działalność człowieka wpływa na stan wód w poszczególnych dorzeczach. Takie informacje odnajdujemy w Planach Gospodarowania Wodami

Dzielenie wody na części może wywoływać pewne zdumienie, bo woda jest niepoliczalna i w zasadzie jest niepodzielna o ile nie dysponujemy naczyniem z miarką. To oczywiste, że wodę można pobrać, nalać lub przelać z jednego naczynia do drugiego. Wodę też można przelać w znaczeniu wylać, stracić, zmarnować przed czym właśnie przestrzegamy! Czym innym jednak jest woda w szklance, wannie lub basenie a inaczej na wodę należy spojrzeć z punktu widzenia jej ochrony i zarządzania jej zasobami.
W tym celu wyznacza się tak zwane jednolite części wód. Zanim dojdziemy do odpowiedniej definicji, która pomoże nam zrozumieć, na czym polega ochrona zasobów wody, powróćmy do podstawowych definicji, które nas obowiązują według ustawy prawo wodne i ramowej dyrektywy wodnej. Te dwa kluczowe akty prawne są odpowiednio: obowiązującym prawem krajowym i prawem Unii Europejskiej. Służą do właściwego gospodarowania wodami, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

W dniu 22 marca przypada kolejna rocznica Światowego Dnia Wody. Jednakże inicjatywa ma prawie 30 lat. Światowy Dzień Wody to święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w postaci rezolucji z 22 grudnia 1992 r. Miało to miejsce podczas konferencji „Szczyt Ziemi 1992” (UNCED) w Rio de Janeiro w Brazylii, w ramach Agendy 21. Natomiast Agenda 21 to dokument programowy, również ustanowiony w 1992 roku, ale na II Konferencji w Rio de Janeiro "Środowisko i Rozwój" również z inicjatywy ONZ, który przedstawia sposób opracowania i wdrażania programów zrównoważonego rozwoju w życie lokalne.

Plan gospodarowania wodami to dokument wypełniający wiele zobowiązań Polski, wynikających z postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) oraz ustawy Prawo wodne. Zgodnie z RDW każde Państwo Członkowskie zapewnia ustalenie programu środków (działań), dla wszystkich obszarów dorzeczy lub części międzynarodowych obszarów dorzeczy leżących na jego terytorium, uwzględniając wyniki różnych analiz, w tym wpływu działalności człowieka na środowisko i analizę ekonomiczną korzystania z wód. Taki dokument jest tworzony w celu wsparcia wysiłków na rzecz osiągania celów środowiskowych dla wód powierzchniowych, podziemnych i obszarów chronionych.

Pomimo wielu wysiłków podejmowanych przez instytucje publiczne i organizacje społeczne społeczeństwo wciąż nie do końca zdaje sobie sprawę z konsekwencji niedoboru wody pitnej, jak też nie bardzo wie, że może brać czynny udział w kształtowaniu dokumentów mających wpływ na racjonalnego gospodarowanie tym cennym surowcem.

Przyducha to znaczne ograniczenie ilości rozpuszczonego tlenu w wodzie lub całkowity jego brak, stwierdzany w części lub całości zbiornika wodnego. Przyducha może dotykać zarówno stawów i jezior jak też płynących rzek.

W poprzednim odcinku opisaliśmy zjawisko przyduchy jako znaczne ograniczenie ilości rozpuszczonego tlenu w wodzie lub całkowity jego brak, stwierdzany w części lub całości zbiornika wodnego.

W bieżącym roku, niestety podobnie, jak w latach poprzednich, media tradycyjne i społecznościowe w Polsce obiegła informacja o masowym śnieciu ryb w rzekach i zbiornikach wodnych. Obrazki setek martwych ryb wyławianych przez strażaków i pracowników instytucji odpowiedzialnych za badanie jakości wody i nadzór nad jej prawidłowym gospodarowaniem wzbudziły duże zaniepokojenie społeczne. W samym środku sezonu turystycznego kolejne kąpieliska ulegały zamknięciu z uwagi na obniżenie jakości chemicznej i bakteriologicznej wody. W powszechnej opinii powróciło złowrogo brzmiące słowo „przyducha”.

Wiemy, że prawie cała woda kuli ziemskiej zawarta więc jest w oceanach, parę procent w lodowcach zaś tysięczne i dziesięciotysięczne ułamki procenta - w śródlądowych wodach powierzchniowych oraz atmosferze; względnie więcej, bo tylko dziesiąte części procenta - w wodach podziemnych.

Każdy organizm składa się głównie z wody: człowiek i większość kręgowców lądowych - w prawie 70%. Warto jednak wiedzieć, że u człowieka zawartość wody w organizmie jest różna w różnym wieku, płci i zawartości tkanki tłuszczowej. Osoby otyłe mają procentowo mniej wody w masie ciała. W porównaniu z osobami dorosłymi, dzieci cechuje większa zawartość wody w przeliczeniu na kilogram masy ciała.

Zanim zastanowimy się nad sposobem, jak woda trafia do naszego kranu, warto uporządkować pojęcie wody i jej rodzajów. Chemicznie to związek dwóch atomów wodoru i jednego atomu tlenu.

Już od pradawnych czasów woda, w ujęciu religijnym, biologicznym, społecznym, naukowym i gospodarczym jest postrzegana jako źródło i warunek życia. Ziemia bez wody staje się miejscem niezdatnym do życia, rozwoju. Jest wtedy udręką i miejscem niechybnej śmierci.

Cykl hydrologiczny jest zjawiskiem ciągłego i nieustannego obiegu wody w przyrodzie. Zachodzi on pod wpływem Słońca, grawitacji oraz ruchu Ziemi. Obieg H2O jest zamknięty. Krąży między atmosferą, hydrosferą i litosferą zmieniając stany skupienia.

Woda słodka, gromadzona w zasobach powierzchniowych i podziemnych, stanowi jedynie 2,5% zasobów wodnych całej Ziemi. Polska znajduje się w grupie państw, którym grozi deficyt wody. Na jednego mieszkańca Polski przypada zaledwie 1600 m3 wody rocznie.

Fundacja Polska Ziemia, zaprasza na konferencję prasową “Bezpieczeństwo wodne kraju”, w ramach ogólnopolskiej kampanii „ Nie przelewaj”, dofinansowanej przez NFOŚiGW, która odbędzie się dnia 28 maja 2021 r. o godzinie 10.00.

Zbiornik retencyjny to nic innego jak sztuczny zbiornik, którego zadaniem jest magazynowanie wody w okresach jej nadmiaru i wykorzystania w okresach niedomiaru. Obiekty takie mogą również zabezpieczać obszary przybrzeżne przed powodziami lub produkować prąd.

Regulacja rzeki to nic innego jak kształtowanie jej koryta, przekroju poprzecznego i krzywizn poprzez odpowiednie budowle regulacyjne takie jak: ostrogi brzegowe, tamy i opaski brzegowe. Regulacja rzeki to przede wszystkim „zabieg”, który ma ograniczyć występowanie nieprzewidywalnych zjawisk hydrologicznych wzdłuż koryta.

Polska pod względem zasobów wodnych przypadających na jednego mieszkańca w państwach wspólnoty europejskiej zajmuje czwarte miejsce od końca. Nasze zapasy wody są uzależnione od odpadów atmosferycznych. Przy czym ważne dla gromadzenia wody jest, aby opad był powolny, a nie nawalny, by nasycał glebę, a nie szybko i powierzchniowo spływał do najbliższej rzeki. Z tego samego powodu tak ważna jest zimowa pokrywa śniegu. To z topniejącego śniegu najkorzystniej są zasilane rzeki, zapewniając zasób wody na wiele tygodni, a czasem nawet miesięcy. 

22 marca obchodzimy Światowy Dzień Wody, które zostało ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją z  grudnia 1992 r. Powodem był fakt, że ponad miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do czystej wody pitnej.

W hydrologii zjawisko suszy zostało podzielone na trzy etapy: suszę atmosferyczną, suszę glebową(rolnicza) i suszą hydrologiczną. Można również wyróżnić susze społeczno-ekonomiczną, w której spada popyt na niektóre towary i usługi ze względu na niedobór wody spowodowany sytuacją hydro i meteorologiczną.

Różnorodność biologiczna to termin, który określa zróżnicowanie gatunków i całych ekosystemów na Ziemi. Każdy gatunek ma swoje określone miejsce w przyrodzie. Jeśli ginie, to ekosystem, w którym  występuje zmniejsza swą bioróżnorodność, a funkcje utraconego gatunku przejmuje inny. Wówczas cały ekosystem może przejściowo stać się niestabilny. Wszystkie organizmy żywe wzajemnie na siebie wpływają i są połączone siecią zależności troficznych (żywieniowych), ale też siedliskowych wzajemnie kształtując warunki otoczenia jak np. bobry spiętrzając wodę.